Takiyuddin er Râşid Kimdir?

Takiyuddin er Râşid

Türk bilim insanı, Türk âlimi

Doğum tarihi: 1521 – Şam/Suriye

Ölüm tarihi: 1585 – İstanbul

Çalışma Alanları: Astronomi, optik ve matematik

Takiyuddin er Râşid

Galata Kulesi’nde rasat çalışmaları yapmıştır. Bu başarılı çalışmaları ile dikkat çeken Takiyuddin, Sultan 3. Murad’ın fermanıyla Tophane’de kurulan rasathanenin başına getirilmiştir. Pek çok yeniliğe imza atan Takiyuddin, astronomi, optik ve matematik alanında eserler kaleme aldı.

Sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant gibi kavramların tanımlarını yaptı ve cetvellerini hazırladı. Ayrıca trigonometrik fonksiyonların kesirlerini ondalık kesirlerle gösteren ilk kişi olarak tarihe geçti. Aritmetik alanında kullanılan altmışlık kesirlerin yerine, kendine özgü pratik rakamlama metodunu geliştirerek ondalık kesirleri kullanan ilk kişi oldu.

Astronomi ve matematik bilgini, Şam medreselerinde müderrislik yapan Maruf Efendi’nin oğludur. İlköğrenimini doğduğu şehirde Arapça ve Kur’an öğrenerek aldı. Sonrasında Kahire’de ve Şam’da çeşitli hocalardan dersler aldı. O yıllardan itibaren astronomi ve matematikle ilgilenmeye başladı. 1550’de ailesiyle birlikte İstanbul’a göç etti. Burada Çivizâde, Ebussuud, Kutbuddin, Saçtı Emir gibi dönemin ünlü hocalarının yanında öğrenimine devam etti. Bir süre Şam ve Kahire medreselerinde müderrislik yaptı. İstanbul’da Edirnekapı Medresesi müderrisliğine atandı. Ali Paşa’nın Mısır’a vali tayin edilmesiyle Kahire’ye döndü; müderrislik ve kadılık yaptı. Bir süre sonra hocası Kutbuddin’in de teşvikiyle astronomi ve matematik araştırmalarına yoğunlaştı. Ali Kuşçu, Gıyaseddin Cemşid Kişi ve Kadızâde Rumî’nin bu konularda yazılan eserlerinden yararlandı. Tinnin kadılığı sırasında derin bir kuyu kazdırıp içine yerleştirdiği astronomi aletleriyle gözlemler yaptı. Sultan II. Selim zamanında yeniden İstanbul’a giderek müneccimbaşılığa (baş astronom) tayin edildi.

Gençliğinden itibaren astronomi ile ilgilenip eserler veren Takiyüddin, 1574 yılında Galata Kulesi’nde yaptığı rasat çalışmalarıyla Sultan III. Murad’ın hocası Hoca Saadeddin ile Sokullu Mehmed Paşa’nın dikkatini çekti. Bunun ardından 1579 yılında bir rasathane kurulmasına karar verildi. III. Murad’ın fermanıyla Tophane sırtlarında büyük bir alanda rasathane inşa edildi.

Osmanlı döneminde yaşayan önemli bilim ve düşünce adamları arsında yer alan Takiyüddin Raşid, matematik, astronomi, fizik, optik, mekanik ve tıp konularında çeşitli eserler kaleme aldı. Takiyüddin, astronominin yanında matematikle ilgili de önemli çalışmalar yaptı. Trigonometri terimlerinin kanıtlarını yaptı, tanımlarını verdi ve sinüs ve tanjant tabloları hazırladı. Aritmetik alanında kendine özgü pratik bir rakamlama sis­temi geliştirerek altmışlı kesirlerin yerine ondalık kesirleri kullanmaya başladı. Ayrıca İslâm dünyasında yaklaşık sekiz yüzyıl önce başlatılmış olan optik çalışmalarının sonucunda ulaşılan argüman ve problemleri nedensel ve mate­matiksel bağlamda tekrar değerlendirip yeni yaptığı deneylerle destekledi.

• Sidretü Müntehe’l-efkâr fî melekûti’l-feleki’d-devvâr,
• Reyhânetü’r-rûh fî resmi’ssâcat calâ müsteve’s-sütûh,
• Cerîdetü’d-dürer ve han­de tü’l-fiker,
• Dekâ’iku ihtilâf i’l-ufkayn,
• Es- Simârü’l-yânica min kutûfi’l-âleti’l-câ- mica,
• Ed-Düstûrü’r-ra- cîh li-kavâ’idi’t-tastîh,
• Âlât-ı Raşadiyye li-Zîci ‘ş-şehinşâhiyye,
• El-Mizveletü’ş-şimâliyye bi-fazli dâ’iri ufuki Kostantîniyye,
• Fevâ’id fi’stihrâci mıntıkati’l-kürre- ti ve macrifeti’l-ceyb,
• Risâle fî macrifeti’l-ufki’l-hadîş, Risâle fî evkâti’l-cibâdât, el-Kevâkibü’d-dürriyye fî vaz’i’l-benkâmâ ti’d-devriyye, et-Turuku’s-seniyye fi’lâlâti’r-rûhâniyye,
• Nevru hadîkati’l-ebşâr ve nu­ru hakîkati’l-enzâr,
• Buğyetü’t-tullâb min cilmi’l-hisâb,
• Kitâbü’rı-Nise- bi’l-müteşâkile fi’l-cebr ve’l-mukâbele,
• Risâle ti cameli’l-mîzâni’t-tabfî el-lezî yu’lemu bihî mâ fi’l-cismi’l-mürekkeb min ma’deneyn